Het is bijna kerst. Terwijl jullie in Nederland ongetwijfeld worden doodgegooid met Wham’s “Last Christmas” en – o horror – Mariah Carey met “All I want for Christmas is you” slaat ook hier de kerstkoorts toe. Niet zozeer bij mij (kerst gaat voor mijn gevoel niet samen met zon en 33 graden), maar alle straatverkopers proberen gekleurde kerstlichtjes en kitscherige plastic kerstballen te slijten, de plaatselijke supermarkt heeft een grote zwarte (!) kerstman op het dak geplaatst, de meestgedraaide kerstsingle hier is “Let it snow” (geestig gelet op de eerder genoemde 33 graden) en mijn favoriete groenteverkoopster had vanochtend een gouden slingertje naast haar worteltjes liggen. Merry Christmas.
In het kader van de kerstgedachte trakteer ik jullie deze keer op wat filosofische beschouwingen over mijn leven hier. Degenen die alleen geïnteresseerd zijn in anekdotes moet ik teleurstellen, maar die komen vast een volgende keer weer aan hun trekken.
Soms is het leven in Sierra Leone geweldig. Ik geniet van de imam die me om kwart over vijf wekt met zijn gebedsoproep. Ik grinnik om het slingerende busje met kapotte ramen waaruit aan alle kanten armen en tassen steken, maar dat wel de naam “luxury tours” draagt. Ik neem rustig de tijd om af te dingen als ik iets wil kopen. Ik lach als een moeder met drie kinderen zich op één zitplaats in de taxi probeert te wurmen. Ik zie er de humor wel van in als zelfs de organisatoren van een bijeenkomst die volgens de uitnodiging om “11 uur precies” begint vijf kwartier te laat arriveren. Ik ga maar even kletsen met collega’s als de internetverbinding er voor de zevende keer in een uur uitknalt. Ik haal grinnikend mijn schouders op als het restaurantje waar ik neerstrijk weer niets heeft van alle lekkere gerechten die op de kaart staan, maar me alleen rijst met cassavebladeren en een vissenkop kan aanbieden. Ik geniet van kindjes die dansen op straat en neurie vrolijk mee. Ik maak gezellig een praatje met iedereen die me aanspreekt en vertel ze geduldig dat het geld in Nederland ook echt niet aan de bomen groeit. Ik geniet van de Afrikaanse beats die opstijgen uit de tuin van de buurman: het lijkt wel of er iedere avond ergens feest wordt gevierd.
Maar soms is het leven hier ook geweldig frustrerend. Ik word horendol van het gebler van de imam, die me op een belachelijk tijdstip wekt (neem zangles of houd alsjeblieft je muil!). Ik scheld op de podapoda chauffeur die me bijna van mijn sokken rijdt. Ik word kriegel als een verkoper me drie keer de normale prijs afhandig probeert te maken. Ik vraag me af of die moeder nu echt geen 20 cent kan betalen voor een extra plek in de taxi: het is 33 graden en dus veel te warm om als sardientjes ingeblikt te zitten. Ik zucht als ik probeer in te schatten hoeveel uur ik sinds mijn aankomst hier al wachtend heb doorgebracht. Ik raak geïrriteerd als de internetverbinding er voor de zevende keer in een uur uitknalt: hoe kan ik nu mijn werk doen als de faciliteiten er niet naar zijn? Ik vraag me af waarom restaurants in godsnaam allerlei gerechten op de kaart zetten als ze de ingrediënten toch nooit in huis hebben. Ik verkoop de kindjes die als een zwaan-kleef-aan achter me aanlopen het liefst een oplawaai. Ik word gek van het eeuwige “white girl, how are you”, en heb ik *$&%^”^& een bordje “wereldbank” of “geldautomaat” omhangen?! En Afrikaanse muziek is leuk, maar niet om middernacht als ik de volgende dag weer om half zeven moet opstaan.
Kortom: soms geniet ik van mijn verblijf hier, soms vraag ik me af wat ik hier in godsnaam doe. Maar dat zal voor mijn Sierra Leoonse vrienden en collega’s niet anders zijn. Zoals ik soms niets begrijp van de gewoontes hier, zullen zij regelmatig met verbazing kijken naar mijn reactie op voor hen doodnormale dingen. Bedenk je dat er al verschillen zijn tussen Limburgers en Friezen, en je kunt je voorstellen hoe groot soms het cultuurverschil tussen een Nederlandse en een Sierra Leoner is. Die verschillen zijn vaak interessant en leiden tot humoristische situaties, maar zijn soms ook irritant en een enkele keer begrijp ik niets van de manier waarop mensen hier denken. En wederom: ongetwijfeld vice versa.
Hoewel ik me soms groen en geel erger, probeer ik me altijd voor ogen te houden dat ik hier te gast ben en probeer ik dus zo min mogelijk mijn visie op te dringen. Nu ik hier een tijdje rondloop geef ik natuurlijk adviezen over zaken die naar mijn idee anders of beter kunnen, maar ik ben en blijf de buitenstaander. Sommige zaken zouden inderdaad beter geregeld kunnen worden, maar soms sla ik de plank ook faliekant mis. Simpelweg omdat ik geen volledig zicht heb op de cultuur en zienswijze van mensen hier. Ideeën die in Nederland een doorslaand succes zouden zijn, leiden hier wellicht tot niets. De grootste valkuil waar je naar mijn idee als goedbedoelende hulpverlener in kunt vallen, is je eigen normen, waarden en ideeën opleggen aan een volstrekt andere samenleving. En helaas gaat dat in “hulpverleningsland” regelmatig mis.
In één van de armste landen ter wereld, schieten hulporganisaties als paddenstoelen uit de grond. Een groot aantal daarvan is westers en onderneemt activiteiten die naar westerse maatstaven erg noodzakelijk zijn. Zien we op de tv dat duizenden kinderen per jaar overlijden aan malaria? Dan sturen we een NGO op pad om muskietennetten uit te delen. Heel belangrijk, maar voor de bevolking is honger urgenter dan malaria, en dus worden de klamboes als visnetten gebruikt. Is tyfus een groot probleem? De westerse hulporganisatie bouwt met alle liefde een stel toiletten, die vervolgens door de mensen niet worden gebruikt omdat ze al jaren hun behoefte doen op een poepveldje. Het schoolgebouw dat vijf jaar geleden door een stel blanke idealisten is gebouwd, staat op instorten door een gebrek aan onderhoud. Wat wij in het westen vooruitgang vinden, betekent niet noodzakelijkerwijs ook een verbetering voor de Afrikanen die wij zo graag willen helpen.
Hoe gefrustreerd ik soms ook raak van mijn werk (of eigenlijk: het gebrek daaraan), het uitgangspunt van “mijn” organisatie is goed. ENCISS levert geen hulp in natura. Ze slaat geen waterputten, organiseert geen sportdagen en deelt geen condooms uit. ENCISS werkt met de mensen in de communities, praat met hen om uit te vinden wat de problemen zijn en probeert mensen die capaciteiten bij te brengen die ze nodig hebben om zelf actie te ondernemen. Zoals onze directeur het graag uitdrukt: “wij leveren niet de hardware, maar de software waarmee de samenleving aan de slag kan”. En dat werkt. De afgelopen week heb ik doorgebracht op Bonthe Island in het zuidoosten van Sierra Leone. Op het eiland wonen volgens zeggen (maar dat soort schattingen is vaak bijzonder onbetrouwbaar…) zo’n 6000 mensen en het lijkt erop of de tijd er heeft stilgestaan. Belangrijkste inkomstenbron is de visserij, het eiland is bebouwd met prachtige maar vervallen gebouwen die doen denken aan beter tijden (het eiland was tijdens het koloniale regime erg welvarend) en auto’s zijn er niet. Zo pittoresk als het eruitziet, zo groot bleken de onderhuidse spanningen tussen de Bonthenaren. En dus organiseerde ENCISS een “Bonthe Dialogue” om uit te vinden wat de voornaamste problemen zijn en om mensen samen te laten nadenken over de toekomst. Dat werkte. Conflicten werden uitgepraat en er werden mooie plannen gemaakt waarmee de bevolking het eiland weer net zo welvarend wil maken als voorheen. Nu maar hopen dat er aan die mooie plannen ook daadwerkelijk uitvoering wordt gegeven…
Ik denk hier regelmatig aan de uitdrukking van Loesje “in een dwarsstraat kom je vaak de mooiste dingen tegen”. Sierra Leone is ontegenzeggelijk een dwarsstraat en mooie dingen zie ik zonder meer. Dorpelingen doen gezamenlijk de was in een beekje, terwijl het kroost vrolijk rondspettert. Vrouwen bereiden in de schemering hun avondmaaltijd op een houtskoolvuurtje. Er rijdt een busje voorbij waarvan het dak is volgeladen met rieten manden, waarop drie mannen gevaarlijk balanceren. Ik houd van die eenvoud, maar realiseer me ook dat dat alles een keerzijde heeft. Het water waarin de was wordt gedaan, dient vaak tegelijkertijd ook als openbaar toilet en als bron van drinkwater, met tyfus als gevolg. Eén op de vier spelende kindjes gaat voor zijn vijfde jaar dood aan een ziekte of honger. Houtskoolvuurtjes zijn romantisch, maar uit brandwondtechnisch oogpunt is een gasfornuis toch echt veiliger. De kans is aanzienlijk dat op zijn minst één van de mannen van het dak van het busje lazert als de chauffeur moet uitwijken voor een overstekende geit of een kuil in het wegdek over het hoofd ziet, en gelet op de medische faciliteiten hier is dat geen prettig vooruitzicht.
Waarschijnlijk houd ik vooral zo van de eenvoud en “ontberingen” van Afrika omdat ik weet dat het voor mij tijdelijk is. Ik haal mijn schouders op als ik me moet wassen met een emmer water waarin wat vreemde beestjes zwemmen, omdat ik weet dat ik als ik weer in Nederland ben op elk moment van de dag een schone douche kan nemen. Ik vind een diner bij kaarslicht bij gebrek aan stroom wel romantisch. Ik weet dat ik als ik ziek word in het ergste geval het vliegtuig kan nemen naar een land waar de medische faciliteiten wél op orde zijn. Ik geniet van de zon, de muziek en de lachende mensen. Maar dat alles in de wetenschap dat ik straks weer naar huis ga. Voor de mensen in mijn omgeving is het leven hier de dagelijkse realiteit. De vrouwen hier lopen over zes maanden nog steeds kilometers naar de dichtstbijzijnde waterbron. Schrobben hun handen kapot terwijl ze de was doen. Gaan ingeval van ziekte wellicht dood omdat het geld voor een behandeling of medicijnen ontbreekt. Mannen lopen nog steeds de hele dag langs de straten in de hoop hun koopwaar te slijten aan voorbijgangers. En hoewel die gedachte mij soms droevig stemt, lacht het hele land zich kapot. Er hoeft maar iets te gebeuren of iedereen giert het uit van het lachen. Maar of dat betekent dat mensen ook écht plezier hebben, durf ik niet te zeggen. Hoe gelukkig ben je als je de hele dag in uitlaatgassen loopt in de hoop 50 cent te verdienen met de verkoop van zonnebrillen? Hoe blij kun je zijn als je in drie jaar tijd twee kinderen hebt begraven? Hoe echt is de opgewektheid als je je zorgen maakt of je je ’s avonds wel een fatsoenlijke maaltijd kunt veroorloven? Maar tegelijkertijd: is de Nederlander met zijn dure auto en huis met tuin en schutting wel echt gelukkig? Ik kan het je niet vertellen.
Ben ik hier gelukkig? Soms wel en soms niet. Ik voel me enorm bevoorrecht als de dorpelingen van een klein dorpje bij onze aankomst beginnen te zingen en dansen. Als ik de enige blanke ben bij een Afrikaans feest en iedereen begint te joelen als ik de dansvloer oploop. Als er voorafgaand aan een lange reis gezamenlijk wordt gebeden (vooral ook geestig als de vrijwillige voorganger in het gebed een spraakgebrek heeft en heel enthousiast “let us play” roept). Als kleine kinderen me eerst wat behoedzaam aanstaren, maar vervolgens hun angst overwinnen en voorzichtig mijn huid en haar komen aanraken. Als ik een bijeenkomst met 40 geagiteerde Sierra Leoners in goede banen weet te leiden. Als het niet uitmaakt dat ik mijn zaklamp ben vergeten, omdat de maan ’s avonds voor genoeg licht zorgt om te zien waar ik loop. Maar de achtbaan van emoties slaat ook wel eens de andere kant uit. Ik voel me een Englishman in New York als ik na een lange dag reizen doodmoe aankom op de plaats van bestemming, en mijn collega’s drie kwartier verhit discussieren over de vraag in welk guesthouse we gaan slapen. Als ik terugkom van een week reizen en mijn achtergebleven collega’s niet vragen hoe mijn verblijf was, maar wat ik voor ze heb meegenomen. Als ik moe ben en mijn collega “go there”, “hold this” of “do that” naar me brult (iemand iets vragen past niet binnen de cultuur hier en het Krio kent geen echt woord voor alsjeblieft). Als ik ben geveld door een keelontsteking met flinke koorts en de stroom uitvalt, zodat mijn ventilator ermee ophoudt. Als ik erachter kom dat een of andere onverlaat de horren van mijn kamer kapot heeft gesneden, al mijn bezittingen die voor het grijpen lagen heeft doorzocht en er met de opladers van mijn camera en MP3-speler vandoor is gegaan. Als de vergadering aan de hand waarvan ik wil beoordelen of ik binnen deze organisatie het werk kan doen wat ik wil doen wéér niet doorgaat omdat alle betrokkenen ineens verdwenen zijn.
Hoe dol ik vaak ook op Afrika ben, soms wordt het even te veel. In de weekends bouw ik dan ook regelmatig met mijn huisgenootjes een oplaadmoment in. We geven een fortuin uit aan chocolade, chips en ananassap en installeren ons met oude Cosmopolitans op de veranda. Het is soms heerlijk om je even af te sluiten van de wereld om je heen en te discussieren over de vraag of Suri wel écht de dochter is van Tom Cruise en of leggings nu wel of niet hip zijn. Maar het lijkt erop dat mijn interne batterij niet van Duracell-kwaliteit is: na een oplaadmomentje kan hij steeds minder lang mee. Ik ben dan ook blij dat ik me hierbij voor een dikke drie weken kan afmelden: vrijdagnacht landen mijn ouders en zus in Freetown en trekken we gezamenlijk het land in. Kerst onder een palmboom, nieuwjaar onder de Afrikaanse sterrenhemel: zalig. Hele fijne feestdagen en tot in 2009!
Nieuwe foto’s zijn te vinden op http://fotos.jojannekeinafrika.nl/#2.11.
Hoi Jojanneke,
Beste wensen voor het nieuwe jaar,
ik neem aan dat je nu geniet nu de Familie er is
want even bijtanken kan geen kwaad.
groetjes en liefs Trudy
He Jojanneke,
De beste wensen voor 2009. Veel plezier met je familie.
En nog bedankt voor je smsje. Hij is aangekomen!
Groetjes Marc en Simone
Mooi maar zwaar, zwaar maar mooi! Wat fijn dat je nu familie om je heen hebt. De aller beste wensen voor 2009.x, Eefje
Lieve Jojanneke,
Wat heb je weer een prachtig verhaal geschreven, echt boeiend om te lezen en ik kan me zo goed voorstellen dat je er af en toe genoeg van hebt. Gelukkig is je familie er nu en hebben jullie vast een heerlijke tijd met elkaar. Even opladen ….
Ik wens jou en de familie een heel goed, gezond en harmonieus 2009 en geniet nog maar even van elkaar en van Sierra Leone.
Liefs van je tante
Lieve Jo,
Inmiddels is onze laatste werkdag van dit jaar aangebroken, wordt er fikse vorst verwacht en halen we dus de schaatsen uit het vet. Da’s toch een andere kerst dan de 33 graden bij jou. Een geluk hebben jij en wij, we vieren de kerst met onze familie en dat is, wat we uit jouw verhalen lezen, helaas niet voor iedereen weggelegd.
Geniet de kerstdagen van de gezelligheid met pa, ma en Lein. En voor nu alvast een heel fijn 2009!
Dikke kus van Gert Jan, Nieske (en natuurlijk Thijs en Bram)
een mooi verhaal. Het is misschien maar goed dat er op een gegeven moment een eind komt aan je verblijf in Afrika en je weer kunt opladen in een westers land (om daarna wellicht weer terug te willen naar Afrika). Prettige feestdagen
Hallo Jojanneke,
Nieuwsgierig geworden door de verhalen van je moeder en van Ineke, heb ik vandaag op je site gekeken. Ik heb alle verhalen gelezen en ben hevig onder de indruk van alles wat jij daar doet (nog niet kunt doen) en meemaakt. Je beschrijft het heel beeldend. Ik zie het gewoon voor me.
Wat heerlijk dat je ouders en je zus inmiddels zijn aangekomen. Dat zal jullie allemaal goed doen. Vooral je ouders en zus kunnen nu met eigen ogen zien hoe jou leven daar is. Dat geeft toch een stuk rust. (Dat hebben Douwe en ik destijds ook mogen ervaren toen Dieuwke definitief op Sicilie bleef wonen. Niet te vergelijken met jou situatie, maar toch..) Ik hoop dat jullie met z’n vieren een hele fijne tijd mogen beleven en de verjaardag van je moeder zal heel speciaal zijn. Een fijne tijd voor jullie allemaal en vast een gezond en gelukkig 2009
Groetjes Suze van den Berg
Hi nichtje,
lange tijd geleden weer dat ik er aan toe ben gekomen om even rustig voor je verhaal te gaan zitten terwijl je er zo door heen bent omdat je zo heerlijk kan schrijven (miss een carriereswitsch?)
Ik wens jou maar natuurlijk ook je ouders en Lein een hele fijne kerst en de allebeste wensen voor 2009! geniet lekker van de tijd samen maar vooral ookm ff van de rust. Ga het wel weer lezen wat je allemaal mee maakt!
Dikke knuffel Ronel
Lieve Jojanneke, Iedere keer is het weer een plezier om je belevenissen en overpeinzingen te lezen en ik vind het bewonderenswaardig hoe je de balans in evenwicht tracht te houden.
Heerlijk om vandaag je dierbaren in de armen te kunnen sluiten en ik wens jullie alle vier fantastische “Kerst”dagen en een goede start van 2009 onder de afrikaanse zon.
Ha Jojanneke,
Je proza begint al een aardige aanzet voor een prikkelende aanvulling in de afdeling reisliteratuur te worden, je past zo in de boekenkast naast Paul Theroux of Robert D. Kaplan. Of liever gezegd, vóór beide auteurs zelfs, want jouw naam begint immers met een B.
Je epistels dwingen me weer wel tot enige relativering van de drukte en het gestress in Nederland. Als ik hier op de fiets weer eens gesneden wordt, kan ik me immers gelukkig prijzen dat dat wél door een gehaaste leaserijder in een auto met roetfilter gebeurt of in het meest luxe geval door een hybride Toyota Prius. En het gebutste Haagse wegdek is toch echt het summum van geplaveide luxe in vergelijking met de door jou beschreven staat van de Freetownse openbare ruimte. Evenmin zal Freetown het optimale verkeerscirculatieplan kennen om de hardwerkende burger of ondernemer via de meest efficiente route van deur tot deur te leiden. Nee, ik erger me ook niet meer aan die her en der in Den Haag verspreid staande straatklokken die vrijwel nooit de juiste tijd aangeven, bij de gedachte dat de (analoge of digitale, daar wil ik van af zijn) straatklok in Freetown ook wel een minuutje of wat naast het correcte tijdstip zal zitten. Nog los van de door jou al weergegeven constatering dat de stand van die wijzers – in het geval van een analoge klok – toch geen grote invloed zal hebben op het werkelijke tijd-ruimtebesef van de gemiddelde Sierra Leonees. (of is het Sierra Leoniër).
Leuk dat je ouders en zus op bezoek komen! Extra handig bij het boodschappen doen, want dat bespaart de verkoper van het “winkeltje” bij jou aan de overkant in de komende weken één vraag uit. Of je familie kan nu in hoogst persoonlijk melden dat het goed met ze gaat, alvorens de bestelling wordt overhandigd. Voor zijn handel is de komst van je familie dan weer een extra gunstige bijdrage. Wat is win-winsituatie trouwens in het Krio?
Fijne dagen met je ouders en zus – en de hartelijke groeten aan ze – en geniet ervan!
Groet, Raymond
Lieve Jojanneke,
Wat heb je weer een indrukwekkend verslag geschreven! Allereerst bedankt daarvoor! Gisteren was ik bij Riet Hermus en ik vertelde haar over al je belevenissen en ook hoe dapper je bent. Zij was erg geïnteresseerd en voordat ik reageerde, heb ik al je verhalen voor haar uitgeprint. Ook de nog volgende verslagen zal ik naar haar toe brengen. Je hebt beslist een fan erbij!
Het is absoluut niet gemakkelijk voor je, maar toch zoek je -en met redelijk succes- toch steeds de positieve kanten van dit alles.
Op dit moment zijn je ouders en Marjolein onderweg. Ik wens jullie met elkaar een onvergetelijke tijd toe. Geniet ervan; je hebt het zó verdiend!
Tot slot wens ik je een Zalig Kerstfeest en een heel gelukkig Nieuwjaar!
Liefs,
Ineke
Jojanneke,
Ik wens je fijne feestdagen, een voorspoedig 2009 en geniet van de tijd met je familie!
Danielle
Hoi Jojanneke, we kunnen ons jou emo-achbaan erg goed voorstellen. Mocht de weegschaal weer eens naar de negatieve kant doorslaan, bedenk dan dat je een heleboel positiefs op een leuke manier aan ons hier weet te melden. Wij gaan bijna ook verlangen naar 33 graden en het strand, al lijkt dat ons een hele maffe ervaring. Veel plezier de komende vakantie en hele fijne, warme feestdagen toegewenst samen met je familie. Groetjes Paul en Wend
hier is het inderdaad wel kerstachtig weer, rond het vriespunt, brrrrr, doe mij ook maar 33 graden en een bruine kerstman, haha!
Hier nog steeds druk druk, bijna vakantie, pffffff, ben er aan toe! Ren van werk, naar stage, naar school en weer naar werk, heel soms slaap ik even, maar verder lijkt het of ik daar niet aan toe kom.
Nou, ff training voorbereiden voor zometeen. We staan zowaar even bovenaan. Hoera!
hallo Jojanneke ,,leuk epistel weer ,,bedankt
ik wens je een hele leuke kerst en ;oud en nieuw;doe je familie de groetjes
geniet er van groetjes A3